Nasi pod Kostiuchnówką

Obchody tradycyjnie rozpoczęły się od marszu Maniewicze-Polska Góra, w którym wzięło udział 1050 osób, а centralnym punktem programu uroczystości było otwarcie nowej szkoły w Kostiuchnówce. Decyzję o budowie szkoły im. Legionów Polskich podjęto jeszcze w połowie lat 20., powołując specjalną fundację, а finansowali ją głównie kombatanci i organizacje społeczne. Projekt szkoły w stylu modernistycznym bezinteresownie wykonał łucki architekt i były legionista Józef Nowak, czuwający również nad realizacją robót budowlanych o wartości 44 tys. złotych. W budynku szkolnym uruchomiono jednocześnie schronisko turystyczne dla 20 osób. Projekt szkoły był bardzo nowoczesny, ponieważ opierał się na nowatorskiej koncepcji w ówczesnej architekturze. Charakterystycznym elementem budynku stał się taras na dachu, pełniący rolę punktu widokowego oraz trybuny do przyjmowania wojskowych defilad.

Tego samego dnia nastąpiło również uroczyste otwarcie niedokończonego kopca na Polskiej Górze - głównego obiektu całego Skansenu Pobojowiska Kostiuchnowskiego.

Zgodnie z projektem architekta Stanisława Sikorskiego i technika budowlanego Stefana Lubińskiego Polska Góra miała mieć 25 metrów wysokości i 75 metrów średnicy u podstawy. U podnóża góry planowano również wybudowanie muzeum.

  Kopiec na Polskiej Górze w dniu uroczystego otwarcia w 1936 roku. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Do 1936 r. zostało przetransportowano ok. 30 tys. m sześc. ziemi, a szczyt kopca osiągnął wysokość 16 metrów od podstawy. Ten punkt o wysokości bezwzględnej 206,2 m n.p.m. jest oznaczony na współczesnych mapach topograficznych. Zakończenie prac planowano na rok 1942, jednak wybuch wojny uniemożliwił ich dokończenie.

Odnowione tradycje

Po ІІ wojnie światowej wszystkie ślady skansenu historycznego zostały zatarte, częściowo uległy zniszczeniu cmentarze wojenne i bazaltowe obeliski. Przedwojenna szkoła w czasach radzieckich została przebudowana, tracąc swoje oryginalne modernistyczne cechy, jednak była użytkowana jako placówka oświatowa do roku 2001.

  Budynek Centrum Dialogu "Kostiuchnówka", 2015 rok. Centrum Dialogu "Kostiuchnówka"

W latach 90. harcerze ze Zgierza objęli opiekę nad całym historycznym pobojowiskiem pod Polską Górą, kontynuowaną do dziś. Każdego roku zwiększa się zakres prac poszukiwawczych i renowacyjnych, wykonywanych przez polską młodzież. Od 20 lat w lesie pod Kostiuchnówką stacjonuje letni obóz harcerski, w którym ostatnio uczestniczy wiele ukraińskich organizacji młodzieżowych. W ciągu tych lat odbudowano kilkanaście cmentarzy wojennych, odnaleziono i uporządkowano nowe miejsca pochówku i mogiły zbiorowe, odnowiono zniszczone i utracone pomniki, stworzono muzeum. W latach 2010-2011 zdewastowany budynek dawnej szkoły został przekazany nowo powstałemu polsko-ukraińskiemu Centrum Dialogu Kostiuchnówka oraz gruntownie przebudowany i zmodernizowany z polskich środków.

Polska również dziś czci w tym miejscu na Wołyniu odzyskanie swojej niepodległości. Co roku przed 11 listopada w Polskim Lasku pod Kostiuchnówką jest zapalany symboliczny ogień, który harcerze sztafetą rowerową przywożą na główne obchody przy Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie, przekazując go również we wszystkich miastach na trasie sztafety.

Obecnie Polska Góra niemal całkowicie porosła lasem i trudno dostrzec jej zarysy z odległości.