Ocalone dla pokoleń

W ramach tych działań kluczowe znaczenie miało wsparcie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, które umożliwiło realizację projektów w dwóch programach – „Wspieranie działań muzealnych” oraz „Ochrona zabytków” (obejmujących dwa zadania). Dodatkowo Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych przyznała dotację na prace konserwatorskie w ramach programu „Wspieranie działań archiwalnych”.

Rękopisy prawnicze

Pierwszy z programów, „Wspieranie działań muzealnych”, ma na celu pomoc w opiece nad muzealiami, archiwaliami i księgozbiorami. W jego ramach Biblioteka Diecezjalna zrealizowała zadanie pod nazwą „Konserwacja średniowiecznych rękopisów prawniczych z sandomierskich zbiorów kościelnych”. Dzięki temu pełnej konserwacji poddano XIV-wieczny manuskrypt oraz trzy dokumenty pergaminowe z XV wieku.

– Najcenniejszym zabytkiem w tym zestawie jest rękopis zawierający Dekretały Grzegorza IX, czyli przepisy prawa kanonicznego zebrane przez katalońskiego prezbitera i generała zakonu dominikanów Rajmunda z Penyafortu. Zbiór ten został promulgowany przez papieża Grzegorza IX w dniu 5 sierpnia 1234 r. – podkreśla ks. Piotr Tylec, dyrektor Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu.

Odnowiony rękopis to bogato iluminowany manuskrypt z XIV w., wykonany na pergaminie i oprawiony w drewniane okładziny powleczone białą skórą, z mosiężnymi guzami. W jego marginesach znajdują się liczne glosy i komentarze.

Dokumenty pergaminowe związane są z działalnością kościelną na ziemi sandomierskiej. Pierwszy, datowany na 1418 r., sporządzony w Sandomierzu, zawiera informację o poleceniu dziekana sandomierskiego Eliasza, by ogłosić klątwę na Dobkę Kobyłę z Tuszyna w sporze z opatem cystersów z Wąchocka Gotfrydem. Drugi dokument, wystawiony przez opata cysterskiego z Koprzywnicy, Mikołaja, w 1420 r., potwierdza sprzedaż sołectwa w Nagnajowie Świętosławowi za 30 grzywien krakowskich. Trzeci pergamin, sporządzony w Krakowie, dotyczy erygowania bractwa Świętego Różańca w Koprzywnicy i został sygnowany przez Fryderyka, biskupa elekta krakowskiego, w 1490 roku. – Wszystkie zakonserwowane dokumenty mają pieczęcie, a ostatni z nich ma ich aż pięć, co stanowi rzadkość w naszych zbiorach – dodaje ks. Tylec.

Koszt zadania wyniósł 125 tys. zł, z czego 100 tys. zł pochodziło z Funduszu Promocji Kultury Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Średniowieczne skarby

Kolejne dwa zadania konserwatorskie zrealizowane przez Bibliotekę Diecezjalną w Sandomierzu odbyły się w ramach programu „Ochrona zabytków”. Pierwsze z nich, „Sandomierz, Biblioteka Diecezjalna (1820 r.), Rękopisy (XV w.): konserwacja trzech rękopisów”, obejmowało pełną renowację dwóch średniowiecznych manuskryptów oraz zabezpieczenie trzeciego zabytku rękopiśmiennego. – Pierwszy z zakonserwowanych rękopisów to fragment anonimowego komentarza do listów św. Pawła, m.in. do Koryntian. Księga była w bardzo złym stanie – zwięzy i nici popękane, blok zawilgocony, a część tekstu rozmyta – wyjaśnia dyrektor Biblioteki Diecezjalnej.

Drugim manuskryptem poddanym pełnej konserwacji był zbiór średniowiecznych kazań. – Ten wolumin był silnie zdeformowany, z poważnie wygiętym grzbietem, bez oprawy oraz z mocno zabrudzonymi kartami, w tym przez intensywne zacieki – dodaje ks. Tylec. Prace nad tymi rękopisami obejmowały m.in. dezynfekcję, oczyszczenie kart, wzmocnienie struktury papieru, stabilizację konstrukcji, rekonstrukcję opraw oraz wykonanie pudeł ochronnych.

Trzeci manuskrypt, zawierający homilie z XV w., uległ zniszczeniu wskutek wżerów atramentowych. – Proces korozji atramentowej udało się zatrzymać dzięki odkwaszaniu kart metodą Bookkeeper, polegającą na neutralizacji kwasów w papierze i stabilizacji jego struktury – podkreśla ks. Tylec. Koszt realizacji tego zadania wyniósł 103 567 zł, z czego 102 tys. zł pochodziło z dofinansowania.

Drugie zadanie w ramach programu „Ochrona zabytków” nosiło nazwę „Sandomierz, Biblioteka Diecezjalna, Zbiór inkunabułów, starodruków i rękopisów (XVI–XIX w.): prace ratownicze przy zabytkach rękopiśmiennych – kontynuacja”. W jego ramach poddano konserwacji zachowawczej 36 nowożytnych rękopisów, w tym zbiorów rozważań teologicznych i filozoficznych, traktatów naukowych oraz modlitewników. – Woluminy te przeszły proces dezynfekcji, oczyszczania, wzmocnienia oraz interwencyjnej renowacji – zaznacza ks. Tylec.

Koszt realizacji tego zadania wyniósł 80 430 zł, z czego 78 tys. zł stanowiło dofinansowanie z budżetu państwa. Oba zadania zostały sfinansowane dzięki środkom pochodzącym z budżetu państwowego.

W poszukiwaniu korzeni

Biblioteka Diecezjalna w Sandomierzu po raz pierwszy wzięła udział w programie „Wspieranie działań archiwalnych”, realizowanym przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych. Dzięki temu dofinansowaniu możliwe było zrealizowanie projektu pn. „W poszukiwaniu korzeni – konserwacja dwóch ksiąg metrykalnych parafii Mniszek (XVI–XVII w.) ze zbiorów Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu”. – W zasobach naszej biblioteki znajduje się około 30 zabytkowych ksiąg metrykalnych pochodzących z 14 placówek duszpasterskich. Jednak szczególnie cenne są metrykalia z parafii Mniszek, które zawierają wpisy sięgające końca XVI w. – zauważa ks. Piotr Tylec. W ramach zadania pełnej konserwacji poddano dwie księgi – ochrzczonych oraz zaślubionych w latach 1599–1634.

– Woluminy te były w bardzo złym stanie technicznym, z licznymi uszkodzeniami papieru i pergaminowych opraw – podkreśla ks. Tylec. Prace konserwatorskie obejmowały dezynfekcję w komorze fumigacyjnej, oczyszczenie okładzin i kart papierowych, uzupełnienie ubytków, naprawę konstrukcji bloku oraz wykonanie specjalnych pudeł ochronnych.Całkowity koszt realizacji projektu wyniósł 52 tys. zł, z czego 46 800 zł pochodziło z dofinansowania przyznanego przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych.

Wszystkie obiekty poddane konserwacji pełnej można obejrzeć na specjalnie przygotowanych wystawach w Muzeum Diecezjalnym oraz Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu. Rękopisy te będą eksponowane do końca marca 2025 roku.