Za kromkę chleba

Był nim urodzony w Wiedniu w 1879 r., a zmarły w 1944 w obozie koncentracyjnym Auschwitz - Maximilian Fried.

Jego osobie oraz zaprojektowanemu przez niego cmentarzowi wojennemu z I wojny światowej poświęcona jest specjalna część wystawy pt. „Sztuka w mundurze” w Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli.

Ze słów jej kurator dr Agnieszki Partridge wynika, że Friedowie w poszukiwaniu lepszego życia przenieśli się z Wiednia do Monachium, gdzie Maximilian zdobył tytuł inżyniera budownictwa na Uniwersytecie Technicznym. 

- Podczas I wojny światowej trafił do Inspekcji Grobów Żołnierskich, działającej przy Komendzie Wojskowej w Przemyślu. Był między innymi autorem akwarel przedstawiających leśny cmentarz w Rozwadowie. Jako architekt zaś był twórcą kwatery grobów żołnierskich w Sieniawie oraz kwatery wojennej przy cmentarzu parafialnym w Rozwadowie. Służbę wojskową zakończy w stopniu porucznika - wyjaśniała pani kurator.

W okresie międzywojennym pracował jako architekt w Monachium. Z powodu nagonki na Żydów (był z rodziny zreformowanych Żydów, ale w 1912 r. przeszedł na katolicyzm), chciał wyjechać do Boliwii. Niestety nie udało się. - 13 marca 1943 r. został deportowany z getta w Monachium do Auschwitz. Tam też został rozstrzelany 8 maja 1944 r., prawdopodobnie za kradzież chleba - dodała A Partridge.

Zaprojektowany przez M. Frieda cmentarz wojenny w Rozwadowie, otoczony drewnianym parkanem, powstał na planie prostokąta. W jego środku znajdował się wykonany w 1917 r. pomnik w formie krzyża z płaskorzeźbą przedstawiającą dwugłowego orła habsburskiego z napisem: „Dzielnym bohaterom”. Ziemne mogiły natomiast miały drewniane krzyże łacińskie z imiennymi tabliczkami oraz duże prawosławne krzyże na masowych grobach Rosjan. Aleje cmentarza obsadzono akacjami, niektóre z nich przetrwały do dziś.