Ku czytaniu pisma polskiego

W zbiorach Muzeum Diecezjalnego zachował się cenny przykład Elementarza zatytułowanego: "Nauka ku czytaniu pisma polskiego z figurami. Przyłożone są nabożne modlitwy i psalmy". Zachowany w Sandomierzu druk powstał w końcu XVI lub na początku XVII w., w drukarni Jana Karcana w Wilnie. Druk ten zachował się we fragmentach obejmujących część karty tytułowej, dziewięć całych stron oraz sześć fragmentów stron.

  Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu

– Elementarz pozwala zapoznać się ze stosowaną w tamtym czasie metodą nauki czytania i pisania – w zachowanych kartach po literach dużych i małych (całość złożona jest kilkoma krojami czcionek – majuskuła i minuskuła gotycka), następują sylaby służące w nauce zgłoskowania, a po nich teksty modlitw: "Psalm Dawidów 130", "Pozdrowienie Panny Mary[iey]", "Modlitwa Pańska", "Przeżegnanie stołu" oraz Psalm 50 i Psalm 51. Karty obwiedzione są ramkami. Nauka oparta była na metodzie analitycznej, czyli podczas nauki czytania składano sylaby z poprzednio poznanych liter alfabetu, a dopiero z nich całe wyrazy i zdania. Do naszych czasów przetrwało niewiele elementarzy z tego czasu, z większości z nich, podobnie jak z sandomierskiego zabytku, zachowało się niewiele kartek – mówi Urszula Stępień, kustosz Muzeum Diecezjalnego.

  Muzeum Diecezjalne w Sandomierzu

Fakt nauczania języka polskiego w szkołach parafialnych jest potwierdzony już w XV w. Językiem polskim posługiwano się w szkolnictwie XIV i XV w. jako pomocniczym przy nauce łaciny. Za twórców elementarzy polskich uważani są Jakub Parkosz z Żórawicy (zm.1455) i Stanisław Zaborowski (zm. 1530), którzy ustalili i uporządkowali dźwięki polskie oraz oznaczające je litery. Najstarszym ze znanych, zachowanym w całości, jest odnaleziony przez Jana Pirożyńskiego elementarz poznański z 1556 r. „Nauka ku czytaniu dziatkom małym pisma polskiego” wytłoczony w Poznaniu w oficynie Piotra Sextilisa. Z 1570 r. pochodzi elementarz "Nauka krótka ku czytaniu pisma polskiego" wydana drukiem w Królewcu  około roku 1570. Elementarz ze zbiorów Muzeum Diecezjalnego ma układ treści podobny do elementarza wydanego we Lwowie w 1599 roku.