Sandomierska Biblioteka Diecezjalna to jeden największych księgozbiorów kościelnych w Polsce. Przez blisko dwieście lat ta książnica nie tylko zgromadziła, ale także uratowała wiele bezcennych rękopisów, inkunabułów, starodruków i książek. Dziś najcenniejsze księgi są odnawiane i konserwowane, a dawne archiwalia udostępniane są badaczom i naukowcom w formie elektronicznej, czyli w zdigitalizownych plikach. Dzięki temu sięgnięcie po starodruki czy cenne dokumenty jest dużo łatwiejsze, wygodniejsze i bezpieczniejsze.

W 2019 r. dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach programu „Ochrona Zabytków”, udało nam się przeprowadzić konserwację 11 inkunabułów i 50 rękopisów z okresu od XV do XVII wieku. Rękopisy to unikatowe zabytki, które jak sama nazwa wskazuje istnieją jako jedyna i niepowtarzalna kopia danego dzieła. Są one prawdziwymi skarbami nie tylko naszej biblioteki, ale i dziedzictwa kulturowego. Z naszych zbiorów wyselekcjonowaliśmy księgi, które zostały poddane konserwacji zachowawczej, odgrzybieniu, dezynsekcji i dezynfekcji. Są to zabiegi konieczne, aby księga mogła być bezpiecznie przechowywana i nie uległa dewastacji poprzez czynniki biologiczne. Ponadto konserwacji zostały poddane oprawy tych ksiąg, czyli nawilżono skórę, w którą tomy są oprawione, odnowiono elementy klamer i dekoracji oraz uzupełniono ubytki papieru. Dzięki tym zabiegom woluminy zostały zabezpieczone na kolejne dziesiątki lat – poinformował ks. Piotr Tylec, dyrektor Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu. Zabezpieczono także 11 najstarszych książek (inkunabułów) wydanych między wynalezieniem druku a rokiem 1500. – Są to jedne z pierwszych drukowanych książek. Niektóre z nich zachowały się do naszych czasów jako jedyne egzemplarze. Mają one dużą wartość historyczną, ale także badawczą. Na ich podstawie możemy poznawać rozwój druku i jego techniki. Warto dodać, że wiele z tych pozycji jest odpowiednio oznakowana, dzięki czemu możemy ustalić, czyją były własnością, co niekiedy stanowi cenną informację dla badaczy – dodał ks. P. Tylec. Rękopisy i inkunabuły poddane konserwacji trafiły do Biblioteki Diecezjalnej w XIX wieku w wyniku kasat zakonów i klasztorów dokonanych przez carską Rosję. – Są to najczęściej dzieła teologiczne, ascetyczne, modlitewniki lub księgi związane z życiem zakonnym. Aby konkretny pomnik sztuki piśmiennej mógł być zakwalifikowany do realizowanego przez nas projektu, musi być wpisany na listę obiektów zabytkowych oraz posiadać kwalifikacje pod względem unikatowości merytorycznej i wartości estetycznej. Można powiedzieć, że przywracamy blask najcenniejszym perłom naszego diecezjalnego księgozbioru. Dzięki przeprowadzonym pracom pozycje te mogą być w przyszłości dokładnie opracowane, opisane i zdigitalizowane, co przed konserwacją byłoby niemożliwe – dodał dyrektor biblioteki.

  Odnowione rękopisy. Ks. Tomasz Lis /Foto Gość

Kolejnym projektem zrealizowanym w ubiegłym roku było unowocześnienie biblioteki cyfrowej i udostępnienie zasobów archiwalnych. – Nasza książnica od lat udostępnia swoje zbiory w ramach biblioteki cyfrowej. Jednak zmieniająca się technika wymaga nieustannego unowocześniania sprzętu i technologii. Zmiany wymagało oprogramowanie i opracowanie szaty graficznej naszej biblioteki cyfrowej. Dzięki uzyskanym środkom udało się zakupić serwer, unowocześnić stronę i usprawnić jej działanie. Obecnie w tej elektronicznej bibliotece jest ponad 2 tys. obiektów cyfrowych, które wyświetlają się w różnych plikach dostosowanych do programu odbiorcy. Naszą stronę przystosowaliśmy także do korzystania przez osoby słabo widzące – wyjaśnia ks. P. Tylec. Oprócz przekształcenia i aktualizacji biblioteki cyfrowej program zakładał udostępnienie jednostek archiwalnych, jakie znajdują się w bibliotece, a przy tym niezbędne zabiegi konserwatorskie – W ramach projektu udostępniono akta kościoła kolegiackiego i parafii katedralnej w Sandomierzu z okresu od XII do XX wieku, w tym między innymi przywileje kolegiaty sandomierskiej, inwentarze, wypisy z różnych dokumentów, opisy kościoła kolegiackiego, wypisy inwentarza katedry sandomierskiej, personalia kolegium mansjonarzy, kanoników, kaznodziejów czy psałterzystów. Bardzo ciekawymi zdigitalizowanymi dokumentami są kopie bractw istniejących przy kolegiacie oraz księgi ochrzczonych w latach 1653 – 1718. Te dokumenty cieszą się dużym zainteresowaniem, co obserwujemy po ilości osób odwiedzających naszą bibliotekę cyfrową i przeglądających umieszczone tam dokumenty – podkreśla ks. P. Tylec. Obecnie biblioteka działa w najnowszej wersji oprogramowania dLibra. Zadanie dofinansowane zostało przez MKiDN w ramach projektu „Kultura cyfrowa”.

  Usystematyzowane archiwum. Ks. Tomasz Lis /Foto Gość

W 2019 r. podjęto również realizację zadania publicznego w Archiwum Diecezji Sandomierskiej, które ściśle współpracuję ze wspomnianą powyżej biblioteką. Polegało ono na opracowaniu zasobu archiwalnego i przygotowaniu inwentarza w postaci elektronicznej zespołu akt Kurii Diecezjalnej w Sandomierzu [Konsystorza Biskupiego w Sandomierzu] [XVIII] XIX -XXI w. Projekt został dofinansowany przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych w ramach zadania „Wspieranie działań archiwalnych 2019”. Porządkowanie zespołu Kurii Diecezjalnej [Konsystorza Biskupiego] w Sandomierzu rozpoczęto od prac wstępnych. W pierwszym rzędzie na podstawie zawartości tematycznej wydzielono sekcje archiwalne. Trzema pierwszymi, które poddano opracowaniu, stały się akta ogólne, archiwum i gospodarcze. Kolejne sekcje, które oczekują na prace systematyzacyjne, obejmują m.in. kwestie liturgiczne, duszpasterskie i szkolne. Po wyodrębnieniu wspomnianych trzech podgrup poddano brakowaniu akta, które nie przedstawiały większej wartości archiwalnej – dokumentację dubletową czy kserokopie ogólnie dostępnych dokumentów kościelnych, tj. encykliki, adhortacje, postanowienia soborowe. W ten sposób z wstępnie odnalezionych 1 959 j.a. opracowaniu poddano 1 704 j.a. Kolejnym etapem prac była systematyzacja akt w ramach poszczególnych sekcji. Przyjęto układ – od dokumentacji ogólnej do tej, która zawierała kwestii szczegółowe. Po pracach wstępnych przystąpiono do paginacji poszczególnych jednostek archiwalnych. W przypadku akt luźnych nie wystarczyło samo ponumerowanie stron, ale wielokrotnie należało uporządkować układ wewnętrzny jednostki (zazwyczaj przyjęto układ chronologiczny). Tak przygotowane archiwalia zostały poddane opracowaniu merytorycznemu. Polegało ono na weryfikacji tytułów jednostek oraz w razie potrzeby na nadaniu nowych nazw. Następnie ustalano: daty skrajne, język, objętość, format, postać zewnętrzną i wewnętrzną dokumentacji oraz ewentualne uwagi szczegółowe. Tak przygotowane dane posłużyły do opracowania etykiet archiwalnych oraz inwentarza (dostępnego na stronie internetowej: http://bdsandomierz.pl/archiwum.html).