Ks. Grzegorz Słodkowski: Badanie strat materialnych Kościoła poniesionych w czasie II wojny światowej to niewątpliwie ważny i potrzebny do opracowania temat. Skąd taka inicjatywa?

Ks. Piotr Tylec: Projekt odbywa się w ramach programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego „Badanie polskich strat wojennych”. Ustalenia dotyczą obiektów sakralnych położonych na terenie dawnej diecezji sandomierskiej (w jej granicach sprzed 1992 r.) i ich wyposażenia. Ze względu na wielkość ówczesnej diecezji badaniami objęto dekanaty: koprzywnicki, konecki, kunowski, opatowski, radoszycki, sandomierski, słupski, staszowski, wąchocki oraz zawichojski. Beneficjentem zadania jest Muzeum Wsi Kieleckiej, które po raz kolejny realizuje tego rodzaju przedsięwzięcie – wcześniej ustalano straty diecezji kieleckiej.

Jaki jest dotychczasowy stan wiedzy na temat strat wojennych w obiektach sakralnych diecezji sandomierskiej?

Istnieje kilka pozycji, które to omawiają. Najważniejszą z nich jest artykuł z 1978 r. autorstwa o. Pawła Mynarza, cystersa z Mogiły, pt. „Personalne i materialne straty diecezji sandomierskiej w latach wojennych 1939–1945”. Materiałem źródłowym dla tych badań była ankieta ks. Mariana Pirożyńskiego, redemptorysty z Wrocławia, który za pośrednictwem kurii krakowskiej w marcu 1945 r. rozesłał ją do wszystkich diecezji w Polsce. Zawierała 10 części, z czego trzy poświęcone były obiektom sakralnym.

Jakie były ustalenia o. Pawła Mynarza na podstawie tych ankiet?

Zgodnie z jego badaniami na terenie diecezji zburzono 19 kościołów, a uszkodzeniu uległo 160. Podczas wojny sprofanowano 50 świątyń, m.in. przez uczynienie z nich spichlerzy, kin, stajni, schronów dla wojska lub punktów sanitarnych. Zniszczenia te proboszczowie, niestety nie wszyscy, wycenili na kwotę 16 164 455 zł, według wartości z 1939 r., lub 4 613 400 zł, wg wartości z 1945 r. Ponadto uszkodzeniu w wyniku bombardowania oraz walk uległo 131 cmentarzy. Na podstawie nadesłanych ankiet ustalono również, że w związku ze zniszczeniami lub grabieżami Niemców, Armii Czerwonej lub samych Polaków z kościołów zniknęły 32 kielichy, 13 puszek i 11 monstrancji.

Co nowego zatem wniesie ten projekt badawczy?

Przede wszystkim uporządkujemy dotychczasowe ustalenia. Chcemy dokładniej określić zniszczenia budynków sakralnych. Chodzi nam nie tyle o to, czy zburzono 30, 50, czy 70 proc. budynku kościoła albo kaplicy, ale o to, co dokładnie zniszczono – dach, mury, okna, drzwi itd. Dodatkowo chcemy opisać, jaki charakter miał dany obiekt sakralny – bo czym innym było zburzenie kościoła z XX w., a czym innym zabytkowego, z okresu średniowiecza lub nowożytności. Badanie obejmie również wyliczenie strat w wyposażeniu i w mniejszym stopniu to, w jaki sposób naprawiano zniszczenia.

Po kilku miesiącach badań o jakich poważnych stratach można już powiedzieć?

W wyniku prac udało się m.in. ustalić, że spalenie przez Armię Czerwoną ołtarza głównego w kościele w Górach Wysokich wiązało się z o wiele większą stratą – zniszczeniem relikwii Drzewa Krzyża Świętego. Inny przykład dotyczy witraży z kościoła parafialnego w Ćmielowie. Sprawozdanie z kwietnia 1945 r. informowało o wybiciu dwóch, datowanych na 1879 r. W trakcie badań okazało się, że zniszczono jedne z pierwszych witraży, jakie wykonał zakład znanej warszawskiej artystki Marii Łubieńskiej. To tylko niektóre przykłady strat wojennych odkrywanych dzięki naszym badaniom.