Ziemia Sandomierska była pierwszym sprawdzianem bojowym dla powstałych Legionów Polskich. Tu odbyły się pierwsze szarże ułanów Bieliny i tu pochowano pierwszych poległych żołnierzy. Na tym szlaku Józef Piłsudski wręczył pierwsze nominacje oficerskie.

Powstałe w Krakowie z ochotników działających w Galicji Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Strzeleckiego Legiony Polskie już w połowie sierpnia 1914 r. wkroczyły Kielc. Mimo, że jeszcze w szeregach armii austriackiej, jednak już identyfikowane jako polskie wojsko, zaczęli bój o wolną Ojczyznę. Ich pierwszy szlak bojowy prowadził dokładanie po ziemi sandomierskiej.

Szlak kadrówki

  Oficerowie legionowi przed dworem w Konarach Archiwum prywatne - Jak doskonale wiemy Pierwsza Kompania Kadrowa już 12 sierpnia 1914 r. wkroczyła do Kielc i mimo zwycięskiej potyczki z Rosjanami wycofali się ze względów taktycznych. Nie trwało to długo, bo już 22 sierpnia legioniści wkroczyli na nowo do miasta pozostając na dłużej. W tym czasie legiony liczą już niemal 3 tys. żołnierzy. Piłsudski zdawał sobie doskonale sprawę z niedostatecznego wyszkolenia i wyposażenia swojego wojska dlatego zachowywał się bardzo zachowawczo i nie narażał oddziałów na niepotrzebne starcia z wrogiem - wyjaśnia Marek Lis, historyk.

W historii 1 Pułku Piechoty Legionów bardzo znaczący był pobyt w Jakubowicach pod Sandomierzem. To właśnie tam Józef Piłsudski wydał swój pierwszy rozkaz nominacyjny mianując 137 legionistów oficerami. – Dziś mało się o tym mówi, ale z tym naszym patriotyzmem po latach niewoli nie było aż tak kolorowo. Nie wszędzie witano legiony z otwartymi rękami, nie w każdym dworze mogli znaleźć przyjazną atmosferę. Trzeba pamiętać, że to na armię rosyjską mówiono tutaj nasi, bo w niej walczyli siłą brani tutejsi rekruci. Ponad to wycofujące się poprzednio wojska austro-węgierskie zrabowały z tych terenów co się tylko dało. Dlatego początkowo z rezerwą podchodzono do piłsudczyków – podkreśla historyk.

  Okopy pod Konarami Archiwum prywatne Najsłynniejszą bitwą stoczoną przez Pierwszą Brygadę Legionów w naszym rejonie była ta, która rozegrała się pod Konarami koło Klimontowa. Legioniści byli już liczącą blisko 5,5 tys. żołnierzy jednostką. Dysponowali artylerią, karabinami maszynowymi i całym zapleczem logistycznym i zaopatrzeniowym.

Bój pod Opatowem

I choć legioniści byli cenionymi przez Austriaków żołnierzami, to jednak nie mieli okazji wykazać samodzielnej zdolności bojowej. Podłączani do innych formacji ginęli w tłumie brygad czy pułków wielkiej armii.

  Artylerzyści I Brygady Archiwum prywatne W dniach od 16 do 26 maja 1915 roku w okolicach Opatowa prowadzone były bardzo duże działania frontowe. Niektóre miejscowości raz po raz przechodziły z rąk do rąk walczących armii. Dnia 22 maja osłabione oddziały armii austriacko zostały przegrupowane. – Po raz pierwszy rozkazano, aby I Brygada Legionów zajęła własny odcinek obronny od miejscowości Kujawy do Konar. Komendantowi Piłsudskiemu nie udało się od razu skupić w tym rejonie całości sił legionowych – opowiada Marek Lis. Przez kilka dni zacięte walki toczyły się w okolicach Konar i sąsiednich miejscowości, zwłaszcza zacięty bój toczył się o kozinkowski lasek, który przechodził z rąk do rąk.

Bohaterska postawa Legionistów pozwoliła ocalić porcyjce sił austriackich i udaremniła kontrofensywę Armii Rosyjskiej. Józef Piłsudski, który dowodził I Brygadą w bitwie pod Konarami powiedział: „W najcięższych warunkach żołnierz polski, jeżeli nie może wygrać w boju, to honoru swego bronić potrafi”.

Arcyksiążę Piotr Ferdynand wyraził oficjalne uznanie dla polskiej formacji wojskowej. „Przepełniony jestem szczególną radością, że mogę wybitnemu komendantowi, walecznym oficerom i bohaterskim żołnierzom tego batalionu wyrazić za walki, przeprowadzone z wielkim rozmachem nad Koprzywianką, w imieniu najwyższej służby moje najpełniejsze i największe uznanie”.

  Pogrzeb poległych Legionistów Archiwum prywatne - I Brygada Legionów w walkach prowadzonych w tych dniach poniosła znaczne straty. Według oficjalnych danych poległo łącznie 96 żołnierzy w tym 10 oficerów i 86 szeregowców, 420 zostało rannych a 54 zaginęło. 137 żołnierzy ubyło z szeregów jako chorzy – wylicza Marek Lis.

Ostatnim bolesnym wydarzeniem na odcinku zajmowanym przez Legionistów była śmierć por. Franciszka Pększyca „Grudzińskiego”, który został ciężko ranny w głowę podczas patrolu, oficer aby nie dostać się do niewoli na linii frontu popełnił samobójstwo. Ciało pochowano na wiejskim cmentarzu w Baćkowicach.

  Pogrzeb kpt. Franciszka Pększyca Grudzińskiego w kościele w Baćkowicach Archiwum prywatne – Po sukcesach pod Konarami odnieśli kolejne zwycięstwa pod Bidzinami, Ożarowem czy Lisowem. Słynne pozostało także zdobycie Reduty Tarłowskiej, po której wyparto Rosjan za Wisłę – podsumowuje Marek Lis.

Niewątpliwie powstanie Legionów, ich przemarsz i działania wyzwoleńcze sprawiły, że w prowadzonej wojnie Polscy zobaczyli nadzieję, na powrót do niepodległości i odzyskanie wolnego kraju.