Ukochana Biała Wieś

Marta Woynarowska

publikacja 09.09.2014 20:47

W Miejskiej Bibliotece Publicznej im. dr. Michała Marczaka w Tarnobrzegu odbył się wernisaż wystawy "Widzenie świata - twórczość Stanisława Piętaka". Ekspozycję otworzyli dyrektor biblioteki Stanisława Mazur i prezydent Norbert Mastalerz.

Ukochana Biała Wieś Katarzyna Opioła, oprowadzając po wystawie, przybliżyła twórczość pisarza Marta Woynarowska /Foto Gość

Prezydent, mówiąc o idei ogłoszenia Roku Stanisława Piętaka, przybliżył jednocześnie ważniejsze wątki z jego biografii. W atmosferę twórczości pisarza rodem z Wielowsi wprowadzili Anna Wójcik, Martyna Zając, Wojciech Babiuch i Stanisław Zych, aktorzy z Młodzieżowego Teatru Amatorskiego z Tarnobrzeskiego Domu Kultury prowadzonego przez Sylwestra Łysiaka, którzy – wplatając fragmenty powieści oraz wiersze Piętaka – dopełniali opowieść Katarzyny Opioły, kurator wystawy.

K. Opioła przypomniała o literackich tradycjach w rodzinie Piętaków. – Zainteresowanie pisarstwem Stanisław odziedziczył po ojcu Karolu, autorze doskonałych pamiętników, oraz stryju Franciszku – mówiła. – Należy dodać, że jego krewnym był wybitny ludowy poeta Ferdynand Kuraś, autor słynnych wspomnień „Przez cierpnie żywota”. Mimo że rodzina borykała się z trudnościami finansowymi, Stanisław został posłany do tarnobrzeskiego gimnazjum, gdzie – jak wskazują na to zachowane dokumenty prezentowane w jednej z gablot – należał do najlepszych uczniów. Po zdaniu matury podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim.

W Krakowie młody Stanisław wszedł w krąg Krakowskiej Awangardy. Uczestniczył w spotkaniach literackich, podczas których swoje wiersze czytali m.in. Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Jan Wiktor, ale przede wszystkim poeci z kręgu Tadeusza Peipera – Jalu Kurek i Julian Przyboś. Podczas studiów krakowskich Piętak opublikował swoje pierwsze utwory – opowiadania „Ostatni półkos” i „Ślepe żywioły” oraz krytyczno-literacki artykuł poświęcony twórczości Władysława Orkana. Brak pieniędzy oraz zły stan zdrowia zmusiły pisarza do powrotu do Wielowsi. Stanisław w dzieciństwie i młodości poważnie chorował. Przebył m.in. zapalenie opon mózgowych, które pozostawiło po sobie ślady, zagrożony był ponadto gruźlicą oraz chorobą serca. Paradoksalnie jednak dolegliwości fizyczne pozwoliły najpierw chłopcu, potem młodzieńcowi na stworzenie własnego świata wyobraźni.

Ukochana Biała Wieś   Stanisław Piętak z Józefem Czechowiczem – Warszawa, 1935 r. MBP w Tarnobrzegu W 1934 r. Stanisław Piętak – za namową przyjaciół, a wśród nich Józefa Czechowicza – wyruszył do Warszawy, gdzie zamieszkał w tzw. wspólnym pokoju przy Dobrej 9 z grupą poetów spod szyldu autora „Nuty człowieczej”. W stolicy nastąpił jego debiut. W 1934 r. ukazał się tomik wierszy „Alfabet oczu”, który krytyka literacka przyjęła w skraje różny sposób – od zachwytu po całkowitą dezaprobatę, w której prym wiódł Bolesław Miciński, sugerujący młodemu poecie zniszczenie zbiorku. Co też Piętak uczynił, niszcząc resztki nakładu, a także egzemplarze znajdujące się w bibliotekach lub zbiorach prywatnych przyjaciół i znajomych. W dwa lata po debiucie redakcje „Czasu” i „Kuriera” opublikowały fragmenty dramatu „Bracia”, ukazał się ponadto poemat „Ziemia odpływa na zachód”. Przełomowy okazał się jednak dopiero rok 1938, w którym ukazała się powieść „Młodość Jasia Kunefała”, dostrzeżona i uhonorowana przez Polską Akademię Literatury Nagrodą Młodych. – To powieść autobiograficzna, w której pod nazwą Biała Wieś kryje się Wielowieś, a pod Wisłobrzegiem – Tarnobrzeg – rozszyfrowywała nazwy miejscowości kurator wystawy. – Jako ciekawostkę należy podać, że w jury konkursowym zasiadał m.in. Kornel Makuszyński. W czasie tego pierwszego pobytu w stolicy Piętak poznał Jarosława Iwaszkiewicza, bywał również w słynnej kawiarni „Ziemiańskiej”, mekce ówczesnego parnasu literackiego – dodała K. Opioła. – Tuż przed wybuchem wojny zdążył jeszcze opublikować „Białowiejskie noce”, kontynuację debiutanckiej powieści.

Wrzesień 1939 r. zastał Piętaka w rodzinnych stronach. Próbował włączyć się w tajne nauczanie oraz działalność konspiracyjną. – Okupacyjna rzeczywistość, niestety, w fatalny sposób odbijała się na psychice pisarza, który – jak skarżył się w liście do Marii Iwaszkiewicz prezentowanym na ekspozycji – cierpiał na niemoc twórczą. Otaczający go świat tak przytłoczył pisarza, że utwory z tego okresu pozbawione są błyskotliwości, wizyjności i melodii – zauważyła K. Opioła.

Po wyzwoleniu Tarnobrzega w 1944 r. włączył się w przeprowadzanie reformy rolnej, zostając członkiem Powiatowej Rady Narodowej. Ta działalność w kręgach podziemia antykomunistycznego wzbudziła w stosunku do niego ogromną niechęć. Czując grożące niebezpieczeństwo, opuścił Wielowieś. – W 1945 r., jako delegat Ministerstwa Kultury i Sztuki, brał udział w organizowaniu związków twórczych w Krakowie. Wiosną tego samego roku zamieszkał w Łodzi i ten okres do 1956 r., kiedy wraz z rodziną przeprowadził się do Warszawy, należy do najbardziej płodnych lat w twórczości pisarza – mówiła kurator wystawy. – Opublikował wówczas szereg tomików wierszy oraz utwory prozatorskie, w tym powieści „Ucieczka z miejsc ukochanych”, „Łuna”, „Po burzy”. Zaangażował się ponadto w tworzenie i przewodniczenie strukturom Oddziału Wiejskiego Związku Literatów Polskich, w którym do 1948 r. pełnił funkcję prezesa. Był również członkiem Zarządu Głównego ZLP.

Podczas pobytu w Łodzi ożenił się z Aleksandrą Kosińską, z którą doczekali się trzech synów. Po przeprowadzce do stolicy pracował w tygodniku „Orka” (po 1961 r. przemianowany na „Tygodnik Kulturalny”) jako kierownik działu poezji.    

Obciążenia postępującą depresją i przeżyciami wojennymi, rozczarowanie nowym systemem prawdopodobnie przyczyniły się do samobójczej śmierci pisarza 27 stycznia 1964 r.

Ukochana Biała Wieś   Stanisław Piętak z gronem przyjaciół – Wielowieś, ok. 1943 r. MBP w Tarnobrzegu Rok po śmierci pisarza Zarząd Główny Związku Młodzieży Wiejskiej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza oraz redakcje „Tygodnika Kulturalnego” i „Regionów” ustanowiły Nagrodę Literacką im. Stanisława Piętaka. Jej pierwszymi laureatami zostali: Jarosław Abramow-Newerly, Ernest Bryll, Urszula Kozioł i Tadeusz Nowak. Nagroda przyznawana była do 1994 r., a wśród jej laureatów byli także pisarze wywodzący się z naszego regionu – Wiesław Myśliwski i Tomasz Burek.

Na ekspozycji znalazły się pierwsze wydania tomików wierszy Stanisława Piętaka, zbiory opowiadań oraz powieści. Niezwykle interesująco przedstawia się pokaźny zbiór fotografii pochodzący z różnych okresów życia pisarza. Możemy go zatem zobaczyć w otoczeniu najbliższych przed rodzinnym domem, przyjaciół z Wielowsi, wśród których był również wybitny malarz pochodzący z Tarnobrzega – Marian Ruzamski, ale również kolegów z warszawskiego mieszkania w latach 30. XX w. Był tam nie tylko przyjaciel, ale również opiekun literacki – poeta J.Czechowicz. Dokumenty oraz prywatna korespondencja stanowią dopowiedzenie mające ułatwić zrozumienie twórczości oraz losów pisarza i poety.

Miłym akcentem podczas wernisażu było rozdanie przez Norberta Mastalerza 1 piętaka – okolicznościowej monety pamiątkowej, wybitej przez przedstawicieli rzeszowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego.

Ekspozycja wpisuje się w obchody Roku Stanisława Piętaka, ogłoszonego przez Radę Miasta Tarnobrzega 27 grudnia ub.r.