Diecezjalna książnica i archiwum dzięki kontynuowaniu w zeszłym roku swoich podstawowych zadań statutowych, polegających m.in. na konserwacji, zabezpieczaniu i opracowywaniu zabytków piśmienniczych, mogły udostępnić wszystkim zainteresowanym kilka tysięcy nowych pozycji, zarówno w sposób tradycyjny, przez wizytę w pracowniach naukowych tychże instytucji, jak również w wersji zdigitalizowanej w internecie.

Ochrona zabytków

Biblioteka we współpracy z instytucjami ministerialnymi zrealizowała trzy projekty. Benefaktorem pierwszego z nich było Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Podjęto go w ramach programu ochrona zabytków. Zadanie to było kontynuacją ratowniczych prac nad zabytkowym księgozbiorem bibliotecznym i obejmowało pełną konserwację rękopisu pergaminowego z przełomu XVI i XVII w. – Obiekt ten, zatytułowany „Psalterium per annom” (Psałterz roczny), jest chorałem z tekstem i zapisem nutowym o dość znacznych rozmiarach – 65 x 44 cm – liczącym 99 kart. O jego wartości merytorycznej i artystycznej świadczą tłoczenia geometryczne i linearne oprawy, liczne inicjały fakturowe i ozdobne, jak również zdobienia marginalne. Rękopis trafił do zbiorów książnicy Seminarium Duchownego w Sandomierzu po kasacie klasztoru bernardynów radomskich w 1864 r. W ramach zadania m.in. odkażono i oczyszczono cały wolumin, dokonano rekonstrukcji i konsolidacji kart oraz uzupełniono ubytki zapisów rękopiśmiennych. Prace nad zabytkiem wyceniono na 67 500 zł, z czego dofinansowanie MKiDN wyniosło 62 000 zł – mówi ks. Piotr Tylec, dyrektor Archiwum Diecezjalnego i Biblioteki Diecezjalnej.

Digitalizacja kolekcji

Po raz trzeci już Biblioteka Diecezjalna w ramach programu Społeczna Odpowiedzialność Nauki Ministerstwa Edukacji i Nauki zrealizowała dwa projekty. Było to możliwe dzięki przynależności książnicy do grona bibliotek naukowych. Pierwszy z projektów polegał na konserwacji, opracowaniu i digitalizacji 60 starych druków z Biblioteki Kapituły Sandomierskiej. Tym sposobem udało się gruntownie zabezpieczyć i udostępnić kolejną część tego niezwykle zabytkowego zbioru. Tym razem we wspomnianych 60 woluminach znalazło się aż 172 samodzielnych publikacji, bowiem w dwóch tzw. klockach introligatorskich było 109 dysertacji z zakresu nauk medycznych. Pozostałe dzieła pochodzą z prywatnego księgozbioru kanonika sandomierskiego ks. Stefana Żuchowskiego. Duchowny, żyjący na przełomie XVII i XVIII w., był doktorem obojga praw i piastował szereg stanowisk kościelnych w Sandomierzu, m.in. proboszcza parafii farnej pw. św. Piotra, dziekana koprzywnickiego czy oficjała okręgowego. Zajmował się również działalnością pisarską, która związana była z jego działalnością prawniczą. Na uwagę zasługują również jego dzieła polemiczne, m.in. w kwestiach żydowskich. Nie może więc dziwić fakt, że ks. Żuchowski posiadał bogatą kolekcję książek (ponad 500 woluminów), którą przekazał do zbiorów kapitulnych. – W projekcie wybrano pozycje z zakresu poezji i literatury, geografii historycznej, historii oraz polityki. Na szczególną uwagę zasługuje m.in. publikacja „Descrizione di Roma Moderna” w wydaniu z 1697 r., która zawiera liczne ilustracje rzymskich zabytków architektonicznych. Dzieło to, jak również inne przykłady włoskiej literatury podróżniczej oraz twórczości panegirycznej, duchowny zakupił podczas pobytu we Włoszech, o czym informują liczne zapiski na kartach książek. Zadanie obejmowało konserwację zachowawczą (dezynfekcja i dezynsekcja, oczyszczenie woluminów i niezbędne prace naprawcze), opracowanie rekordów bibliograficznych do katalogu centralnego Nukat oraz digitalizację i udostępnienie książek w serwisie Polona. Koszt tych prac wyniósł 269 376 zł, z czego MEiN dofinansowało 241 500 zł – dodaje.

Nowe porządki

Drugi projekt polegał na zapewnieniu dostępu do zbioru starych druków. Przeprowadzono dezynfekcję i dezynsekcję oraz zewnętrzne oczyszczenie 4500 woluminów sprzed 1800 r., co pozwoli na ich bezpieczne udostępnianie czytelnikom. Przygotowane w ten sposób pozycje zostały specjalnie oznaczone w księgach inwentarzowych, których aktualne wersje cyfrowe znajdują się w Cyfrowej Bibliotece Diecezjalnej w Sandomierzu. Dodatkowo zadanie to obejmowało opracowanie bibliograficzne 2500 pozycji, z czego 500 było nowymi rekordami bibliograficznymi, a 2000 importem i modyfikacją już istniejących. – W trakcie tych prac udało się odnaleźć wiele ciekawych publikacji, które różnymi drogami trafiły do zbiorów sandomierskiej książnicy z kolekcji znanych osobistości, m.in. pisarza politycznego doby renesansu Andrzeja Frycza Modrzewskiego, prymasa Polski Stanisława Karnkowskiego, słynnego bibliofila bp. Jana Andrzeja Pruchnickiego z przełomu XVI i XVII w. czy bliższego nam sandomierskiego lekarza Stanisława Bartolona. Na uwagę zasługują również kazania na święta maryjne franciszkańskiego kaznodziei Bernardyna z Busti. I choć wolumin nie jest kompletny, bez wątpienia jest to inkunabuł wydany w 1493 r. przez mediolańską oficynę Leonarda Pachela. Książki tej nie notuje polski centralny katalog Nukat. Łączna suma kosztów tego zadania wyniosła 194 747 zł, z czego dofinansowanie MEiN stanowiło kwotę 175 000 zł – wyjaśnia ksiądz dyrektor.

Cyfrowe archiwum

Kolejne prace związane z porządkowaniem zasobu archiwalnego prowadzono również w Archiwum Diecezji Sandomierskiej. Już po raz czwarty udało się zrealizować zadanie publiczne dofinansowane przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych w ramach programu Wspieranie Działań Archiwalnych 2022. Podobnie jak było to w latach ubiegłych, projekt polegał na opracowaniu kolejnej części zasobu archiwalnego i przygotowaniu inwentarza w postaci elektronicznej zespołu akt Kurii Diecezjalnej w Sandomierzu. – Tym razem pracom poddano trzy serie archiwalne: akta personalne księży diecezji sandomierskiej (litery od N do Ż), akta kapituł oraz akta parafii wspomnianej diecezji. W ten sposób udało się uporządkować 1283 jednostki archiwalne. Łącznie inwentarz zawiera już opis 6331 tek z dokumentami kościelnymi. Wśród uporządkowanych materiałów źródłowych na uwagę zasługują m.in.: akta personalne radomskiego malarza ks. Władysława Paciaka czy trzykrotnego rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego ks. Karola Telegi oraz akta parafii w Bardzie, Beszowej i Górach Wysokich, które zawierają archiwalia z początków XVII w. Koszty tegoż zadania wyniosły 37 689 zł, z czego NDAP dofinansowała 29 928 r. – informuje ks. Tylec.

Działalność naukowa i kulturalna

Oprócz omówionych zadań realizowanych we współpracy z instytucjami ministerialnymi pracownicy biblioteki i archiwum podjęli szereg inicjatyw naukowych oraz kulturalnych. Wśród nich wymienić należy kolejną publikację w ramach serii wydawniczej Prace Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu. Tym razem były to materiały z sympozjum naukowego „Erem Kamedułów w Rytwianach i klasztory monastyczne diecezji sandomierskiej”, które odbyło się w Pustelni Złotego Lasu w Rytwianach w czerwcu 2021 r. Bibliotekarze i archiwiści na konferencjach naukowych wygłosili referaty: „Wieś kielecka po II wojnie światowej w źródłach kościelnych”, „600-lecie fundacji Jastrzębia” oraz „Zbiory biblioteczne w instytucjach kościelnych”. Poza tym bibliotekę zwiedziło szereg grup i osób prywatnych, m.in. kard. Gerhard Müller. W 2023 r. planowane są kolejne prace polegające na konserwacji, opracowywaniu i udostępnianiu zabytków piśmienniczych.•